Spółdzielnie energetyczne w Polsce – jak działają i dlaczego warto je tworzyć?
Polska stoi dziś przed ogromnym wyzwaniem: jak przeprowadzić zieloną transformację energetyczną w sposób zrównoważony, tani i bezpieczny. Jednym z najbardziej obiecujących rozwiązań są spółdzielnie energetyczne, które umożliwiają lokalnym społecznościom wspólne inwestowanie i korzystanie z odnawialnych źródeł energii – szczególnie z farm fotowoltaicznych.
CZYM SĄ SPÓŁDZIELNIE ENERGETYCZNE?
Spółdzielnia energetyczna to lokalna wspólnota – rolników, przedsiębiorców, samorządów i mieszkańców – która:
- wspólnie wytwarza, magazynuje i konsumuje energię z odnawialnych źródeł (OZE),
- działa na zasadzie dobrowolności i równości członków,
- ma osobowość prawną i działa non-profit – zyski inwestuje w rozwój lokalnej energetyki.
Najczęściej spółdzielnie energetyczne w Polsce powstają wokół instalacji fotowoltaicznych (PV) – wspólnych farm słonecznych, które zasilają gospodarstwa domowe, firmy lub budynki publiczne.
KTO MOŻE NALEŻEĆ DO SPÓŁDZIELNI ENERGETYCZNEJ?
Do spółdzielni energetycznej mogą należeć zarówno osoby fizyczne, jak i podmioty prawne, które funkcjonują na obszarze działania tej spółdzielni – czyli na terenie jednej lub kilku gmin wiejskich albo miejsko-wiejskich (zgodnie z ustawą o OZE). Członkami mogą być m.in.:
- rolnicy,
- mieszkańcy wsi,
- przedsiębiorcy prowadzący działalność na danym obszarze,
- jednostki samorządu terytorialnego
- instytucje publiczne (np. szkoły, urzędy, ośrodki kultury),
- a także spółki komunalne czy spółdzielnie mieszkaniowe
Warunkiem jest, aby wszyscy członkowie zużywali energię wytwarzaną przez spółdzielnię na własne potrzeby. Spółdzielnia nie działa komercyjnie – jej celem jest wspólne wytwarzanie, magazynowanie i zużywanie energii, co pozwala obniżyć rachunki za prąd i zwiększyć niezależność energetyczną lokalnej społeczności.
Polecamy także artykuł: Lokowanie i budowa instalacji OZE w Polsce – ramy prawne #1.
SPÓŁDZIELNIE ENERGETYCZNE – PODSTAWY PRAWNE
Na jakich podstawach prawnych opierają się spółdzielnie energetyczne? Ustawy, na podstawie których funkcjonują, to:
- ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (OZE),
- ustawa z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze z 16 września 1982 r. lub ustawie z dnia 4 października 2018 r. o spółdzielniach rolników,
- rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 23 marca 2022 r. w sprawie dokonywania rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń spółdzielni energetycznych.
Spółdzielnia może działać tylko na terenie 1–3 sąsiadujących gmin (wiejska lub miejsko-wiejska) – choć trwają prace nad umożliwieniem jej funkcjonowania także w miastach.
SPÓŁDZIELNIA ENERGETYCZNA DLA FARM FOTOWOLTAICZNYCH – JAK TO DZIAŁA?
Spółdzielnia fotowoltaiczna może:
- posiadać własną farmę PV,
- kupować energię od członków posiadających swoje instalacje PV,
- rozliczać zużytą energię pomiędzy członkami (system bilansowania godzinowego).
Jak rozlicza się spółdzielnia energetyczna? Przykład działania:
- Członek A (wytwórca) ma instalację PV o mocy 400 kW i produkuje 200 kWh energii danego dnia godz. 12.00–13.00.
- Członkowie B i C (odbiorcy) w tym samym czasie zużywają łącznie 100 kWh, a pozostałe 100 kWh trafia do sieci jako nadwyżka. Członkowie B i C zapłacą za zużytą energię do spółdzielni energetycznej, a ta zapłaci za nią członkowi A (wytwórcy).
- Nadwyżka energii elektrycznej wytworzonej w danej godzinie ponad zużytą (pozostałe 100 kWh) zostaje oddana do sieci w ramach systemu opustu (net-metering). Oznacza to, że 60% z tej energii (czyli 60 kWh) może być zużyte przez członków spółdzielni (odbiorców) w okresie 12 kolejnych miesięcy.
Taki model pozwala zminimalizować zakup energii z sieci i zmniejszyć rachunki dla wszystkich członków.
JAK ZAŁOŻYĆ SPÓŁDZIELNIĘ ENERGETYCZNĄ?
Proces przebiega w dwóch etapach:
- Utworzenie spółdzielni:
- minimum 10 osób fizycznych lub 3 osoby prawne,
- przygotowanie statutu określającego zasady działania,
- rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).
- Uzyskanie statusu spółdzielni energetycznej:
- rejestracja w Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa (KOWR),
- wykazanie, że spółdzielnia pokryje co najmniej:
- 70% rocznego zapotrzebowania na energię z OZE (do końca 2025 r. – czasowo tylko 40%),
- łączna moc instalacji PV nie przekroczy 10 MW.
WARUNKI PRZYŁĄCZENIA I ROZLICZENIA
Aby spółdzielnia energetyczna mogła działać, wszystkie instalacje i odbiorcy muszą być:
- zasilani z tej samej stacji transformatorowej lub sieci średniego napięcia,
- połączeni w ramach jednego operatora systemu dystrybucyjnego (OSD).
Operator ma obowiązek:
- zainstalować liczniki zdalnego odczytu w ciągu 4 miesięcy,
- zapewnić bilansowanie energii (dla instalacji do 400 kW – na własny koszt).
SPÓŁDZIELNIE ENERGETYCZNE – DOFINANSOWANIE
O jakie formy wsparcia mogą ubiegać się spółdzielnie energetyczne? Dofinansowanie przysługuje im m.in. w ramach programów wspierających rozwój odnawialnych źródeł energii, takich jak Fundusz Modernizacyjny, Krajowy Plan Odbudowy (KPO), Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) czy program „Energia dla Wsi” realizowany przez NFOŚiGW. Spółdzielnie energetyczne mogą otrzymać dotacje i pożyczki preferencyjne na budowę, modernizację i magazynowanie energii z OZE (np. instalacje fotowoltaiczne, biogazownie, wiatraki, pompy ciepła), a także na systemy zarządzania energią i sieci wewnętrzne. Wysokość wsparcia może sięgać nawet do 90% kosztów kwalifikowanych w przypadku inwestycji realizowanych na terenach wiejskich lub przez nowo powstałe spółdzielnie energetyczne.
CO DAJE SPÓŁDZIELNIA ENERGETYCZNA? NAJWAŻNIEJSZE KORZYŚCI DLA CZŁONKÓW
Finansowe:
- brak opłat: OZE, mocowej i kogeneracyjnej,
- zwolnienie z akcyzy dla instalacji do 1 MW,
- niższe koszty dystrybucji i przesyłu energii,
- możliwość bilansowania energii w systemie net-metering (opust).
Organizacyjne:
- niezależność od dużych sprzedawców energii,
- wspólne negocjowanie warunków,
- elastyczne zasady rozliczeń wewnętrznych (stałe lub preferencyjne stawki).
Społeczne:
- walka z ubóstwem energetycznym,
- nowe miejsca pracy w lokalnej branży OZE,
- wzmacnianie bezpieczeństwa energetycznego gminy.
DLACZEGO WARTO POSTAWIĆ NA FARMĘ FOTOWOLTAICZNĄ W RAMACH SPÓŁDZIELNI?
- Skalowalność – spółdzielnia może stopniowo rozbudowywać farmę PV, dodając kolejne instalacje.
- Wspólny kapitał – inwestycje są dzielone między członków, co ułatwia finansowanie.
- Stabilność cen – energia produkowana lokalnie chroni przed skokami cen na rynku.
- Ekologia – ograniczenie emisji CO₂ i poprawa jakości powietrza.
ILE JEST SPÓŁDZIELNI ENERGETYCZNYCH W POLSCE?
Z wykazu KOWR spółdzielni energetycznych wynika, że we wrześniu 2025 roku w Polsce działało 127 takich podmiotów, zrzeszających 439 członków z 723 instalacjami OZE o łącznej mocy 50,8 MW.
Większość z nich to projekty fotowoltaiczne, które z roku na rok zyskują na popularności w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich.
Dla porównania, dane z sierpnia 2025 roku wskazywały na 108 spółdzielni, 376 członków i 603 instalacje OZE o łącznej mocy 42,5 MW.
W samym pierwszym kwartale 2025 roku przybyło już 17 nowych spółdzielni, co wyraźnie pokazuje dynamiczny rozwój sektora energetyki obywatelskiej i rosnące zainteresowanie wspólnymi inwestycjami w odnawialne źródła energii – szczególnie w farmy fotowoltaiczne.
SPÓŁDZIELNIE ENERGETYCZNE – PODSUMOWANIE
Spółdzielnie energetyczne w Polsce stanowią lokalną odpowiedź na globalne wyzwania energetyczne. Dzięki wspólnym farmom fotowoltaicznym społeczności mogą:
- wytwarzać tanią i czystą energię,
- wspierać rozwój lokalnej gospodarki,
- zwiększać niezależność od dużych koncernów energetycznych.
To kierunek, w którym Polska coraz śmielej podąża – od centralizacji w stronę lokalnych, wspólnych źródeł energii. Warto podkreślić, że liczba spółdzielni energetycznych rośnie dynamicznie. Już w 2025 roku odnotowano znaczący wzrost w porównaniu do poprzednich lat, co pokazuje, że energia obywatelska staje się realnym narzędziem transformacji energetycznej.
W przypadku planowania inwestycji w odnawialne źródła energii warto skorzystać z doradztwa prawnego GFP Legal. Kancelaria wspiera podmioty w doborze odpowiedniej formy prawnej, pozyskiwaniu dofinansowania oraz wdrażaniu projektów zgodnych z obowiązującymi przepisami. Zapraszamy do kontaktu.
Materiał prasowy: radca prawny Bartosz Fogel.
