Jak obniżyć karę umowną? Kluczowe zasady i kryteria
Kara umowna to sposób, w jaki strony umowy mogą ustalić zryczałtowaną kwotę, którą dłużnik musi zapłacić w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. W praktyce, kara ta pozwala oszacować interes wierzyciela (zarówno majątkowy, jak i niemajątkowy) już na etapie podpisywania umowy. Jednak nie zawsze jest to kwota, którą wierzyciel otrzyma bez względu na okoliczności. Właśnie tutaj pojawia się miarkowanie kary umownej, czyli sądowa możliwość zmniejszenia jej wysokości w określonych sytuacjach.
CZYM JEST KARA UMOWNA?
Kara umowna to kwota, na jaką strony umowy umawiają się z góry, w przypadku gdy dłużnik nie wykona swojego zobowiązania lub zrobi to w sposób nieprawidłowy. Przykładowo, jeśli wykonawca nie zakończy prac na czas, zleceniodawca może żądać od niego kary umownej. Ważnym aspektem tej instytucji jest to, że kara może dotyczyć zarówno szkody majątkowej (utracone pieniądze), jak i niemajątkowej (np. stres czy naruszenie dobrego imienia). Dzięki temu, strony mogą przewidzieć i zabezpieczyć swoje interesy jeszcze przed wystąpieniem problemów.
MIARKOWANIE KARY UMOWNEJ – DLACZEGO JEST POTRZEBNE?
Mimo że strony umawiają się na określoną kwotę kary umownej, nie zawsze jest to suma, którą wierzyciel rzeczywiście otrzyma. W pewnych przypadkach sąd może zmniejszyć wysokość kary, czyli ją „miarkować”. Dzieje się tak głównie w dwóch sytuacjach:
- Kiedy zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części – czyli, gdy dłużnik wprawdzie nie wykonał wszystkiego, ale na tyle dużo, że kara powinna być niższa.
- Kiedy kara umowna jest rażąco wygórowana – co oznacza, że kara jest zbyt wysoka w stosunku do poniesionej szkody.
JAK SĄD OCENIA, CZY KARA JEST ZA WYSOKA?
Ocena tego, czy kara umowna jest „rażąco wygórowana”, zależy od różnych czynników, ale najważniejszym kryterium jest porównanie kary do faktycznie poniesionej szkody przez wierzyciela. Przykładowo, jeśli kara wynosi 100 000 zł, a rzeczywista szkoda wynosi 10 000 zł, sąd może zdecydować o obniżeniu kary. Sąd bierze pod uwagę zarówno szkody materialne, jak i niematerialne, a także interes wierzyciela w prawidłowym wykonaniu umowy.
JAKIE SĄ PRZESŁANKI MIARKOWANIA KARY UMOWNEJ?
Sąd może zmniejszyć wysokość kary umownej tylko wtedy, gdy zachodzą określone przesłanki. Zgodnie z przepisami, dłużnik może domagać się obniżenia kary (a zatem konieczny jest wniosek dłużnika), jeżeli:
- zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części,
- lub kara umowna jest rażąco wygórowana.
W pierwszym przypadku, sąd ocenia, w jakim stopniu dłużnik wywiązał się ze swoich zobowiązań i czy wierzyciel uzyskał korzyści z częściowego wykonania umowy. W drugim – sąd analizuje proporcję między wysokością kary a rzeczywistą szkodą, jaką poniósł wierzyciel.
CZY WIERZYCIEL MOŻE PRZYCZYNIĆ SIĘ DO OBNIŻENIA KARY?
Jeśli wierzyciel przyczynił się do szkody (na przykład przez swoje zaniedbanie), kara umowna również może zostać zmniejszona. Działa tu zasada, że kara nie może prowadzić do nadmiernego wzbogacenia wierzyciela kosztem dłużnika. Jednak samo przyczynienie się wierzyciela do szkody nie oznacza automatycznej redukcji kary – każda taka sytuacja wymaga indywidualnej oceny przez sąd.
JAKIE SĄ GRANICE MIARKOWANIA?
Sąd, obniżając karę umowną, musi zachować równowagę między interesami obu stron. Obniżka nie może być zbyt duża, by kara umowna nadal pełniła swoją funkcję – czyli zabezpieczała interes wierzyciela. Z drugiej strony, kara nie może być na tyle wysoka, żeby prowadziła do nadmiernego obciążenia dłużnika. W rezultacie, każda decyzja o obniżeniu kary wymaga dokładnej analizy sytuacji i proporcji między szkodą a karą.
PODSUMOWANIE
Miarkowanie kary umownej to ważny mechanizm, który chroni dłużników przed zbyt wysokimi karami w sytuacjach, gdy szkoda jest mniejsza niż zastrzeżona kara, lub gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane. Jednocześnie, system ten nie pozwala wierzycielowi na nadużywanie instytucji kary umownej, zapewniając, że kara nie może być nadmierna w stosunku do rzeczywistego interesu, jaki miał w prawidłowym wykonaniu umowy.
Materiał prasowy: radca prawny Bartosz Fogel.
fot. Bartosz Fogel, Kancelaria Prawna GFP_Legal Wrocław
#KaraUmowna #MiarkowanieKary #PrawoCywilne #SwobodaUmów #OdpowiedzialnośćKontraktowa #Odszkodowanie #KodeksCywilny #SądoweMiarkowanie #RażąceWygórowanie #UmowaOdszkodowanie #PenaltyClause #ContractualPenalty #ExcessivePenalty #ContractualLiability #ContractualCompensation #GFP_Legal #GrzelczakFogelPartnerzy #KancelariaPrawnaGFPlegal #KancelariaPrawnaWrocław
